Gergedan Nasıl Bir Hayvandır?

Gergedan, İngilizce olarak rhinoceros olarak tabir edilir. Bu kelime de İngilizce’ye Yunanca’daki burun boynuzlu anlamına gelen rhinokeros kelimesinden geçmiştir. Soyu tükenme tehlikesi altında bulunan gergedan, otçuldur. Otla beslenen bu hayvanın beş farklı türü vardır ve üçü Güney Asya’da, ikisi Afrika’da yaşar.

Gergedanlar karada yaşayan en büyük canlı türlerindendir. Çoğu türü 1 tona yaklaşan ağırlığa sahiptir. Fakat beyinleri ağırlıklarına oranla çok ufaktır. 400-600 gram arasında beyin ağırlığına sahiptir. Türler arasında ağırlık farklılıklar gösterir.

Gergedanlar, bazı inançlarda kutsal kabul edilen veya alternatif tıpta kullanılan boynuzları için öldürülür. Doğu Asya’da Vietnam, gergedan boynuzunun ticaretinin yapıldığı en büyük pazara sahiptir. Kara borsada satılan gergedan boynuzları altın kadar değerlidir.

Gergedan Türleri

Gergedan türlerini incelemeden önce temel farklılıkları olan kromozom sayısı hakkında bilgi vermek gerekir. Siyah gergedan olarak bahsedeceğimiz tür 84 kromozoma sahipken, diğer türler 82 kromozoma sahiptir.

Beyaz Gergedan

Beyaz gergedanların iki alt türü vardır. Bunlar kuzey beyaz gergedanı ve güney beyaz gergedanıdır. Çok ağır olabilen bu türde dişi ağırlığı 1600 kg., erkek ağırlığı 2400 kg.’a kadar çıkabilmektedir. Uzunluğu 4,6 metreye çıkabilir. Yükseklikleri 2 metre olabilmektedir. Burunlarında iki adet boynuz yer almaktadır. Ağızlarına yakın olan boynuzu diğer boynuzdan daha uzundur. Renkleri, sarıya çalan kahverengiden griye kadar değişiklikler gösterir.

Siyah Gergedan

Bu tür ile beyaz gergedanı renklerine bakarak ayırt etmek neredeyse imkansızdır. Daha çok ağız yapıları ve büyüklükleriyle beyaz gergedanlardan ayırt edilebilmektedir. 1,75 metreye varan yükseklikleri ve 4 metreye varan uzunlukları olabilir. Ağırlıkları ise 1800 kilograma kadar çıkabilir. Beyaz gergedanlarda olduğu gibi dişiler erkeklerden daha küçüktür. İki adet boynuza sahip olsalar da bazılarında üçüncü ufak bir boynuz gözlemlenebilir. Ağız yapıları daha sivridir. 1960’ların sonunda 70000 olarak belirlenen sayıları, 1995 yılında 2400’e kadar düşmüştür. O zamandan beri sayıların artırılması adına çalışmalar sürmektedir.

Hint Gergedanı

Beyaz gergedan kadar büyük bu tür gergedanların üçte ikisi Kaziranga Ulusal Parkı’nda gözetim altındadır. Tek boynuza sahip hint gergedanı neredeyse tüysüzdür. Ayaklarının üst kısımlarında siğil benzeri bir tabaka yer almakta ve zırhlı bir görünüm kazandırmaktadır. Nesli tükenen canlılar arasında yer alan bu gergedan türünda insan etkisinin rolü maalesef yüksektir. Pakistan, Myanmar ve hatta Çin’de varolduğu bilinirken, şu anda Hindistan’ın korunan bir kaç bölgesinde yer aldığı tespit edilmiştir. Himalayalar’ın eteklerinde uzun otlaklar ve ormanlarda yer alırlar.

Javan Gergedanı

Dünya’da nesli tükenme tehlikesi altında bulunan bu türün sayısı yaklaşık atmıştır. Tek boynuzlu olan bu türde, dişilerin boynuzları topuz şeklinde veya yoktur. Bir zamanlar Asya’da yaygın olmasına rağmen, boynuzları ve kanlarının sözde tıbbi yararları için yok edilmiştir. Vietnam’da son javan gergedanı 2011 yılında avcılar tarafından öldürülmüştür. Dünya üzerinde yaşayan 60 nüfusu Endonezya’da bulunmaktadır. Yağmur ormanları ve balçıklı sazlık yataklarında yaşamıştır.

Sumatra Gergedanı

En küçük ve en tüylü gergedan türüdür. Borneo ve Sumatra’da yükseklerde bulunurlar. Sayıları yaklaşık 275’tir. Yani bu türün de soyları tükenmek üzeredir. İki boynuzu olan bu türün ağırlığı en fazla 1 tona ulaşmaktadır. 3,2 metre uzunluğa ve 1,3 metre yüksekliğe sahip olabilirler. Bu gergedanların renkleri kırmızımsı kahverengidir ve dişilerin boynuzları erkeklere göre daha küçüktür.

Dış Etkenler ile Olan Etkileşimleri

Yetişkin gergedanları öldürebilen tek “hayvan” insandır… Ancak genç gergedanlar, büyük kediler, timsahlar, vahşi köpekler ve sırtlanlar tarafından avlanabilmektedir.

Gergedan boynuzundaki ulusal ticaret, 1977’deki nesli tehlike altında kalan yabani hayvan ve bitki türlerinin uluslararası ticaretine ilişkin sözleşme(CITES) tarafından yasa dışı ilan edilmiştir. Güney Afrika Cumhuriyeti tarafından yapılan öneride, nesil tükenmesinin önüne geçilebileceği, bu yüzden boynuz ticaretinin yapılabileceği önerisi sunulmuştur. Ayrıca Swaziland’ın yasağı kaldırma önerisi 2016 yılında reddedilmiştir.

Gergedan boynuzları keratinden oluşur. Asya kıtasının bazı bölgelerinde alternatif tıpta, Yemen ve Umman’da hançer saplarının süslemesinde kullanılmaktadır. Avrupa’da ise afrodizyak olarak kullanılabileceği düşünülmektedir.