Bilgi Rehberi Bir Garip Bilgi Bloğu
Yanardağlar, çok basit bir anlatım ile tabir edecek olursak dünyanın magma katmanı ile yer yüzü arasına açılan geçitlerdir.(Daha detaylı bilgiye Yanardağ Nedir? Yanardağ Nasıl oluşur? yazımızdan ulaşabilirsiniz.) Yeryüzü üzerinde halen yüzlerce aktif yanardağ bulunsa da bazı yanardağlar oluşum ve patlama hikayeleri ile adından çok daha söz ettirmiştir.
Araştırmacılar tarafından yapılan çalışmalarda dünya üzerinde her yıl 60’dan fazla aktif yanardağın patladığı belirtilmiştir. Bu yanardağların yaklaşık %90’ı okyanus dibinde gerçekleştiği için dünya yüzeyinde buyuk olaylara neden olmaz ancak konu üzerinde araştırma yapan jeologlar tarafından bu yanardağlar düzenli olarak takip edilmektedir. Dünya üzerinde ise en çok yanardağ patlaması yaşayan ülkeler sırasıyla Endonezya, Japonya ve ABD’dir. Peki, dünya üzerinde yaptığı olaylar ile adından en çok söz ettiren yanardağlar hangileridir?
1- Vezüv Yanardağı (İtalya):
Adına birçok film yapılan, birçok hikayeye ve kitaba konu olan Vezüv Yanardağı tarihte Pompei patlaması ile bilinmektedir. Birçok kişide Vezüv Yanardağı denildiği zaman bir çağrışım oluşmazken Pompei denildiği zaman herkes en azından olayın bir yanardağ patlaması olduğunu söyleyecektir. Milattan sonra 79 yılında gerçekleşen Pompei patlaması esnasında Pompei şehrinde yaşayan 16.000 kişi ve bütün hayvanlar hayatını kaybetmiştir. Enteresan olan ise hayatını kaybeden her canlının Yanardağın patlamasından sonra kalan yanardağ küllerinin altında tamamen korunmuş olmasıdır. Vezüv Yanardağı büyük Pompei patlamasından sonra en az 40 kez daha patlamış, ancak bu patlamalar bölgedeki yerleşim halkını Pompei kadar etkilememiştir. Yanardağın ilginç bir özelliği ise patlama esnasında Yanardağdan sıvı lav yerine daha tahrip edici özelliği olan kul ve volkanik bombaları püskürtmesidir. Günümüzde de yerleşim alanı olarak kullanılan bu bölgenin bir diğer tehlikeli yanı ise volkanın günümüzde de patlamaya hazır halde beklemesi ve dünyadaki en yoğun yerleşime sahip volkanik bölgesi olmasıdır.
2- Cotopaxi Yanardağı (Ekvador):
Pasifik Ateş Çemberi içerisinde yer alan Cotopaxi Yanardağı günümüzde Andes dağlarının büyük bir bölümünü oluşturmaktadır. Tarihte kayıtlı 86 patlaması ile dünyadaki en aktif yanardağlar listesine girmeyi de başarmıştır. Pompei’ye kıyasla daha yakın geçmişten felaketler doğuran Cotopaxi Yanardağının en büyük facialari 1744, 1768 ve 1877 yıllarında meydana gelmiştir. Günümüzde hala aktif olan bu Yanardağın patlaması gibi bir durumda ise tarihin görecek olduğu en büyük facialardan birisinin gerçekleşmesi çok muhtemel. Çünkü Yanardağın eteklerinde bulunan Quito ve Latacunga şehirlerinde 2 milyondan fazla insan yaşamaktadır. Yanardağ patlaması esnasında bu insanların kaçma şansı ise oldukça düşük bir ihtimal.
3- Kilauea Yanardağı (Hawaii):
Hawaii’nin en ünlü Yanardağlarından birisi olan Kilauea Yanardağı, bolgenin güneydoğu yamacında bulunmakta ve Yanardağın büyük bir bölümü su altındadır. Kilauea Yanardağı bulunduğu bölgede kendisine bitişik olan diger 4 yanardağ ile birlikte bir yanardağ adası biçimini almıştır. Geçmiş yollara kadar ise dünyanın en aktif Yanardağı unvanını elinde tutmaktadır. Günümüzde su üstünde kalan yanardağ krateri ise 1790 yılında oluşmuştur. Yanardağın Halemaumau kraterinde gerçekleşen patlamalar hakkında tarih üzerinde birçok hikaye ve efsane bulunmaktadır. Kilauea Yanardağının 1983 yılında gerçekleşen patlaması ise 117 kilometrelik bir alana etki etmiş, bölgede 2 kilometre kare alanında yeni bir toprak parçası oluşmasına sebep olmuştur. Bu patlama dünya tarihinde en uzun süre aktif kalan yanardağ patlamalarından birisi olarak sayılıyor.
4- St. Helens Yanardağı (ABD, Washington)
En son 1980 yılında aktif hale geçen ve ABD tarihinin en kötü yanardağ patlamalarından birisicolarak sayılan patlamanın sahibi St. Helens Yanardağı bundan 120 yıl önce ilk patlamasını gerçekleştirmiştir. Yanardağın 18 Mayıs 1980 yılında gerçekleşen patlaması ise 30.000 nükleer bombadan daha kuvvetli bir şiddet ile gerçekleşmiştir. Patlamanın şiddeti yapılan Richter ölçeği testine göre 5.1 şiddetinde gerçekleşmiş ve patlamanın etkisi ile dağın kuzey yamacı komple yıkılmıştır. Bu yıkılma sonucu ise yanardağ patlamasının yanı sıra kuzey yamacında bulunan bütün enkaz çığ halinde yere inmiştir. Yaklaşık 10 saat süren patlama 150 mil yarıçapında bulunan ormanlık alanın yok olmasına neden olmuştur. Yanardağda gerçekleşecek patlama ABD hükümeti tarafından ön görülmüş ve bölgede yaşayan halk uyarılmıştır. Bu sayede büyük can kaybının önüne geçilmiş olsa da 57 kişi bu patlama sonucu hayatını kaybetmiştir.
5- Fuji Yanardağı (Tokyo):
Patlamasıyla dünyanın en ünlü yanardağları arasına giren Fuji Dağı, Aralık 1707’de patlamış ve Ocak 1708’e kadar patlamaya devam etmiştir. 2 ay boyunca Tokyo’yu karanlığa gömen patlama hayati bu süre içerisinde felç etmiştir. 12.000 feet yükseklikte bulunan dagin zirvesi yılın 12 ayı karla kaplı vaziyettedir. Stratovolkan kategorisine giren Fuji Yanardağı günümüzde halen aktif olmasına rağmen şiddetli patlama olasılığı düşük yanardağ kategorisine girmektedir.
6- Bromo Yanardağı (Doğu Java, Endonezya):
Büyük bir patlama sonucu olusan iki Yanardağın aktif ağzı olan Bromo Yanardağı (aktif olmayan ağzı Batok Yanardağıdır) eşsiz manzarası bulunan zirvesi ile dikkat çekmektedir. Ayrıca Yanardağın eteklerinde Milli Park bulunmaktadır. Yanardağın en son patlaması Aralik 2000 yılında gerçekleşmiştir. Ancak patlamalar Ocak 2011 yilinda devam etmiştir. Ocak ayında gerçekleşen patlama haftalarca devam etmiştir. Çevreye yüksek tahribat vermeyen patlamalar gökyüzünü 700 metreye kadar kül ve duman ile kaplanmış, ardından gökyüzünde bulutlar ile yayılan küller aylarca uçak seferlerinin iptal edilmesine neden olmuştur.
7- Pinatubo Yanardağı (Filipinler):
Filipinler’de bulunan Luzon Adasının Cabusilan Sıradağları içerisinde yer alan Pinatubo Dağında bulunan Pinatubo Yanardağı son patlamasını 1991 yılında gerçekleştirmiştir. 20. Yüzyılın son yıllarında gerçekleşen bu patlama 20. Yüzyıl içerisindeki en güçlü ve adından en çok konuşturan volkanik patlama olmuştur. Yanardağın patlaması esnasında ortaya 2,4 metreküp magma ve tonlarca piroklastik madde yer yüzüne saçılmıştır. Bu patlamayı ünlü yapan bir diğer etken ise patlamanın aynı zamanda Filipinler’de gerçekleşen bir tayfun ile çakışmasıdır. Böylece patlama sonrası açığa çıkan kül ve dumanlar yağmura karışmış, böylece yanardağ atıkları nehirlere karışmış ve ekosistemdeki canlıların çoğunun ölümüne neden olmuştur. Patlamanın ardından ortaya çıkan aerosoller ise atmosferin Stratosfer tabakasında yeni bir katman oluşturmuş, bütün Dünyanın 2 yıl boyunca 0.5 ile 1.5 °C sıcaklık kaybetmesine sebebiyet vermiştir. Böylece Pinatubo Yanardağının patlaması 20. yüzyılın en büyük volkanik patlaması olarak tarihe geçmiştir.
8- Krakatoa Yanardağları (Endonezya):
Endonezya’da bir ada boyunca biriken yanardağlardan oluşan Krakatoa Yanardağları en son patlamasını 1883 yılında gerçekleştirmiştir. Bu patlamanın en büyük özelliği ise patlama esnasında ortaya çıkan sestir. Zira birbirine bağlı yanardağların patlaması esnasında ortaya çıkan ses 3 bin mil uzaklıktan bile rahatça duyulmuştur. Gerçekleşen patlamanın şiddeti Krakatoa adalarının 3’te 2’sinin yok olmasına neden olmuştur. Ayrıca patlama esnasında 36.000 kişi hayatını kaybetmiş ya da ağır yaralanmıştır. Patlamanın üzerinden aylar geçmesine rağmen bölgedeki akarsulardan ve denizden insan cesetleri çıkmaya devam etmiştir. Adanın yok olan 3’te 2’lik kısmı son zamanlarda su altından tekrar ortaya çıkmaya başlamıştır. Henüz oluşum evresindeki bu adaya yerli halk tarafindan “Anal Krakatau” yani Krakatau’nun oğlu adi verilmiştir.
9- Etna Yanardağı (İtalya, Sicilya):
Avrupa’nın en yüksek aktif yanardağı olma unvanını taşıyan Etna Yanardağı 3329 metre yüksekliğe sahiptir. Sicilya’nın doğu kıyısında yer alan Etna, medeniyetin ortaya çıkışından bu yana aktif olması ile jeologların her zaman ilgisini çekmiştir. Yapilan araştırmalara göre Etna Yanardağı 500 bin yıldan bu yana aktif olması ile dünyanın en uzun süre aktif kalan yanardağları arasındadır. Yakın zamanda bir patlama yapmayan Etna Yanardağını diğer yanardağlardan ayıran en buyuk özellik ise Yanardağın çıkarttığı duman halkalarıdır. 1970’li yıllarda fark edilen duman halkaları en son 2000 yılında tekrar tespit edilmiştir.
10- Mayon Yanardağı (Filipinler):
Mükemmel koni seklindeki yapısı ile diğer yanardağlardan kendini ayıran Mayon Yanardağı, yukarıda bahsettiğimiz Pinatubo Yanardağının bulunduğu Luzon Adasında bulunmaktadır. Pasifik Ateş Halkası yanardağları arasinda yer alan Mayon Yanardağı günümüzde aktifliğini korumaktadır. Aktifliğini yaptığı patlamalar ile kanıtlayan Mayon Yanardağı 23 Haziran 1897 yılında en büyük patlamasını gerçekleştirmiştir. 7 gün boyunca patlamaya devam eden yanardağ, eteklerinde bulunan köyü 15 metrelik lav tabakasının altında bırakmıştır. Mayon Yanardağının en son patlamaları ise 2006, 2008, 2009 ve 2010 yıllarında kaydedilmiştir. Ancak bu patlamalar alınan önlemler ve patlamaların küçüklüğü nedeniyle can ve mal kaybına yol açmamıştır.
11- Popocatepetl Yanardağı (Meksika):
Orta Meksika’da bulunan ve Stratovolkan kategorisine giren Popocatepetl Yanardağının 730 bin yıldan daha uzun bir zamandır aktif olduğu yapılan araştırmalar sonucu kanıtlanmıştır. 1991 yılına kadar aktif olduğu halde bir patlama yaşatmayan Popocatepetl Yanardağı bu yıldan sonra yıl içinde belirli dönemlerde gaz püskürtmeye başlamıştır. Popocatepetl Yanardağı Meksika’nın 5426 metre ile en yüksek dağlarından birisi olan Popocatepetl Dağının zirvesinde bulunmaktadır. 1990’lı yillarda yüksekliğe bağlı olarak tamamen buzlarla kaplı olan Popocatepetl Dağının zirvesi günümüzde volkanik hareketlerden etkilenerek tamamen erimiştir.
12- Eyjafjallajökull Yanardağı (İzlanda):
Zamanımıza en yakın büyük patlamayı gerçekleştiren Eyjafjallajökull Yanardağı 1653 metre yükseklikte ve 2.5 millik krater çapına sahiptir. 2010 yılında patlama yapan Eyjafjallajökull Yanardağı, yaptığı patlamanın ardından Avrupa’da bulunan bütün havaalanlarının kapatılmasına neden olmuştur. Yayılan geniş çaplı kül ve duman bulutları havayolu işletmelerinin milyon dolarlar kaybetmesine neden olmuştur.
13- Chaiten Yanardağı (Şili)
Deniz seviyesinden 1122 metre yükseklikte olan Chaiten Yanardağı 950 yıllık uykusunu 2008 yılında bozmuştur. Mayıs 2008 yılında patlayan yanardağ çevreye büyük bir patlama eşliğinde lav ve kül püskürtmeye başlamıştır. Bu patlama kisa sürede Arjantin’in Buenos Aires şehrine kadar ulaşmıştır. Bunun ardından da 2009 Şubat’ında Yanardağın bir ağzı çökmüş, çevredeki akarsuların hepsinin suyuna kül karışmasına neden olmuştur. Yanardağın patlama sonucu lav çıkartma riski olmasa bile belirli aralıklarla yanardağ kaynaklı küçük depremler de meydana geliyor. Jeologların yaptığı araştırmaya göre Chaiten Yanardağı en son 7400 ile 7475 yıl önce aktif hale gelip patlama yapmıştır.
