Bilgi Rehberi Bir Garip Bilgi Bloğu
Bitkilerin güneş enerjisi yardımıyla, karbondioksit ve suyu birleştirerek besin ve oksijen çıkarması olayına fotosentez denir. Fotosentez, ışıkla birleşme anlamına gelir. Bu olay bitki hücrelerinde bulunan kloroplast ile yapılır.
Fotosentez: Işık+Su+Karbondioksit=Besin+Oksijen şeklinde gerçekleşir. Bir bitkinin fotosentez gerçekleştirebilmesi için güneş ışığı şarttır. Karanlık ortamlarda bitkiler oksijen üretmez. Aksine oksijen tüketir, bu yüzden karanlık odalarda bitki bulundurulması sakıncalıdır.
Yapraklar, bitkilerin besin üretim merkezleridir. Bitki yapraklarını oluşturan hücrelerin içerisinde kloroplast denilen parçalar bulunur. Bu yapıların içerisinde ise yeşil renkli pigment olan klorofil yer alır. Klorofilin amacı güneşteki ışığı yakalamaktır. Kloroplastlar, klorofiller vasıtasıyla emilen güneş ışığı ile besin üretirler. Açığa çıkan besin, bitkinin beslenmesi gereken diğer bölümlere nakledilir.
Hepimiz fasulye, nohut gibi tohumları pamuk içerisinde yetiştirmişizdir. İlk evrede bitki, besin ihtiyacını ikiye ayrılan çanaklarından temin eder. Bu esnada, oda sıcaklığında ve karanlık bir ortamda bulunur. Daha sonra bitki pamuğu delip, büyümeye başladıkça beslendiği çanaklar ufalarak yokolmaya başlar. Bu andan sonra fasulye, büyüyebilmek için fotosentez yapması gerekir. Işıkla birleşerek besin yapmaya başladıkça, klorofil miktarı, besin ve oksijen salınımı artar. Eğer karanlıkta kalmaya devam ederse, fasulyenin rengi daha beyaz, soluk olacaktır. Çanağın kaybolmasının ardından, kısa sürede içerisinde de ölecektir.
Bitkilerin fotosentez yapması, besinlerini üretebilmeleri için gereklidir. Yapraklar genişledikçe, üretilen besin ve buna bağlı olarak açığa çıkan oksijen artmaktadır. Buna istinaden ihtiyaç duydukları su da artış gösterir. Yaprak ayası büyüdükçe, bitkinin ihtiyaç duyduğu su miktarı artar. Bu yüzden diken yapraklı bitkiler az, muz ağacı gibi geniş yapraklı bitkiler ise çok su tüketirler. Çöllerde bulunan diken yapraklı bitkilerin az suya ihtiyaç duymaları bu yüzdendir. Az terleme yaparak, az su kaybederler. Bunun yanında az fotosentez yaparak, daha az besin ve daha az oksijen üretirler.
İlk olarak Aristo tarafından, bitkilerin yeşillenmesi için güneş ışığına ihtiyacı olduğu belirtilmiştir. 17. yüzyılda Van Helmot 2,5 kilogram ağırlığındaki bir söğüt fidanını 100 kilogram toprak bulunan bir saksıya dikmiştir. 5 yıl sonunda 2,5 kilogramlık fide 85 kilogram ağırlığa ulaşmıştır. Toprak ise hâla 100 kilograma çok yakındır. Söğüt ağacının bu kadar büyümesinde toprağın bir hükmü olmadığı, sudan kaynaklandığı düşünülmüştür.
Fotosentezin Önemi
Bitkiler bilindiği üzre besin zincirinin ilk halkasında yer alır. Bir çok canlı, bitkiler ile elde edilen besinlere ihtiyaç duyarlar. Örneğin, insanlar C vitamini ihtiyacının çocuğunu bitkiler vasıtasıyla karşılarlar. Diğer canlıların var olabilmesi ve yaşamlarını sürdürebilmesi için bitkiler gereklidir. Bitkilerin varolabilmesi için de fotosentez yaparak, besinlerini üretmeleri gerekir.
Ayrıca bitkilerin yaptıkları fotosentez sayesinde havada bulunan Karbondioksit/Oksijen oranı dengelenir. Hatta karbondioksit miktarı arttığında, açığa çıkan oksijen miktarı da belirli bir seviyeye kadar artmaktadır. Gelin fotosentez hızını etkilen olayları inceleyelim.
Fotosentezi Hızlandıran Olaylar
- Havada bulunan karbondioksit miktarı arttıkça fotosentez hızı da belli bir sınıra kadar artmaktadır.
- Güneş ışığı ve şiddeti arttıkça fotosentez hızı da belli bir sınıra kadar artar.
- Işığın rengi mor ve kırmızıysa fotosentez hızı da artacaktır. En düşük hız, yeşil renkte gerçekleşir.
- Sıcaklığın 25-35° arasında olması fotosentez için gerekli enzimlerin oluşmasını sağlar. Bu sıcaklık değerinin üzerine çıkılması durumunda enzimler bozulur. Belli bir sıcaklık altında ise enzim salgılanmadığı için fotosentez durur.
Yukarıda sayılanlar fotosentezin hızını etkileyen çevresel etkenlerdir. Ayrıca fotosentezi yapan bitkiye bağlı etkenler de söz konusudur. Bunlar;
- Yaprak sayısı ve yaprak çaplarının genişliği arttıkça fotosentez hızı artar.
- Bitki hücresinde bulunan kloroplast sayısı arttıkça fotosentez hızı da artar.
Önemli: Hiçbir bitki su, karbondioksit veya güneş ışığı olmadan fotosentez yapamaz. Fotosentezin gerçekleştirilebilmesi için bu üçünün de muhakkak olması gerekir.
