Şimşekle Yıldırım Arasındaki Fark Nedir?

Dünya, milyarlarca yıldır var olmuş bir gezegen olarak bir çok doğa olayına tanıklık eder. Depremler, yağışlar, hortum ve kasırgalar gibi bir çok doğa olayı, yaşayan canlılar üzerinde kimi zaman olumsuz etkiler bıraksa da, mükemmel bir düzen içerisinde gerçekleşir. Doğanın dengesiyle yaşadığımız bu dünya, çoğu zaman bizlerin de sebebiyle bozulmaktadır. Benim, doğanın şikayetini bağırarak dile getirme biçimi olarak da değerlendirdiğim doğa olaylarından ikisi şimşekler ve yıldırımlardır.

Aslında iki olay da temelde enerjinin transferi ile alakalıdır. Hatta elektriğin bulunmasında da bu doğa olayları rol oynamıştır. Alternatif akım mucidi Nicola Tesla’nın da bu konu hakkında çeşitli çalışmalar yaptığı bilinmektedir. Peki şimşek nedir?, yıldırım nedir?, şimşek ile yıldırımın farkı nedir?

Şimşek Nedir?

Tamamen gökyüzünde gerçekleşen bu olay, iki bulut arasında gözlemlenir. Bulutların, birbirinden farklı olarak yüklenmeleri sonucu, elektriğin devre tamamlama istemiyle oluşan bu doğa olayı, eksi kutup ve artı kutup arasındaki enerji akışıdır.

Her bulut şimşek oluşturmaz. Bulutların da kendine özgü isimleri ve cinsleri bulunmaktadır. Ülkemizde “kara bulutlar” terimiyle andığımız Kümülonimbus bulutlarının şimşeğe sebep olan bulutlar olduğu bilinmektedir. Tabii ki bu bulutlar haricinde şimşek oluşturan bulutlar da bulunmaktadır. Fakat şimşek ve yıldırım olaylarının en çok görüldüğü bulut cinsi budur.

Yukarıdaki resimde görülen doğa olayı bir şimşektir, iki bulut arasında gerçekleşir. Şimşekler fırtına ve rüzgara bağlı olarak artar. Bunun sebebi sürtünme ile bulutların yüklenmesidir. Yer yüzü ve gökyüzü arasındaki sıcaklık ve nem farkına bağlı olarak yüklü bulutların yere yaklaşması ve uzaklaşması da gerçekleşir. Dünya üzerinde saniyede 50 ila 100 arasında şimşek çaktığı bilinir. Gerçekleşen bu doğa olayı, bazen insan gözüyle görülemeyebilmektedir.(şiddeti ve gün ışığının etkisine bağlı olarak)

Yıldırım Nedir?

Yıldırım, yüklü bulutların yer yüzüne elektriğini boşaltma olayıdır. Bulutlar ve yer yüzü arasında gerçekleşen bu olay, orman yangınlarına, canlı ölümlerine ve elektriksel arızalara sebebiyet verebilmektedir. Bunun yanı sıra toprağa nitrojen yükleyerek bitki gelişimine katkı sağladığı da bilinmektedir.

Yıldırımın oluşabilmesi için, elektrik akımının havayı delebilecek gerilime ulaşması gerekir. Bilindiği gibi hiç bir şey tam olarak yalıtılmış değildir. Elektrik yeterli gerilimle tüm maddelerden geçebilir. İşte yıldırımda da bulutun yeryüzüne olan yakınlığı ve enerji yoğunluğuna bağlı olarak oluşan gerilimi yıldırımı veya yıldırımları tetikler.

Yıldırım sanıldığının aksine, aynı yere birden fazla düşebilir. Genellikle eksi yüklenen bulutlar ile, artı yüklenen yer yüzünde gerçekleşen yıldırım hadisesi, elektriğin kısa devre yapması gibidir. Elektrik enerjisi bulduğu en kısa(yani en iletken) yoldan ilerleyerek devreyi tamamlamak ister. Yüksek binalarda, gökdelenlerde, kulelerde bulunan paratoner de yıldırım için alınmış bir önlemdir.  Yukarıdaki resimde görülen Eyfel Kulesi’nin paratonerine çarpan yıldırım görülmektedir.

Yıldırım olayı sırasında, bir çok şimşek oluşumu da gözlemlenebilir. Aynı yük ile yüklenen bulutların birleşmesi sonucu, şimşeklerden çok daha yüksek gerilimlerle oluşan yıldırım, yer yüzüne doğru ilerlerken, farklı yük bulunan buluta da kısmen yönlenebilir.

Şimşek ile Yıldırım Farkı

Tanımlamalarıyla desteklediğim bu farkı kısaca burada da belirteyim. Şimşekler bulutlar arasında kesik çizgi şeklinde ve yer yüzüne paralel olarak oluşan elektron transferidir. Yıldırım ise şimşeklerden çok daha kuvvetli oluşabilen, eksi yükteki bulutların artı yükteki yer yüzüne elektronları aktarmasıdır. Yıldırım esnasında şimşekler de gözlemlenebilir.

Yıldırım olayında da, şimşek olayında da ilk olarak parlaklık ve ışık, daha sonrasında da gök gürültüsü duyulur. Bunun sebebi ışığın sesten daha hızlı olmasıdır. Yıldırım veya şimşeğin uzaklığıyla orantılı olarak sesin gelmesi gecikebilir.

Gök Gürültüsü Nedir?

Gök gürültüsü, şimşek hattı boyunca havanın aniden ısınarak basıncının farklılaşmasıyla ve oluşan basıncın sesden hızlı genişlemesiyle oluşur. Gök gürültüleri şaklama, patlama, gümbürtü şeklinde farkı ses ve tonlarda duyulabilir. Yıldırım esnasında gümbürtü şeklinde gelişen gök gürültüsü, uzaklık, yer yüzü ve gerçekleşen ortam, yankıya bağlı olarak da değişir.

Yıldırım ve Şimşek Korkusu: Astrafobi

Yunanca’da şimşek anlamına gelen astra kelimesiyle, korku anlamına gelen fobi kelimesinin birleştirilmesi sonucunda oluşturulmuştur. Astrafobik durumlarda kişinin yağışlı havalarda tedirgin olması, terleme ve nefes alımında düzensizlik görülür.

Özellikle çocuklarda bu durum daha ciddi şekilde gelişir. Fakat her korku da fobi değildir. Bir korkunun fobi olabilmesi için altı ay boyunca korkunun etki göstermesi beklenir. Çocuklar, yapıları itibariyle bir çok şeyden korkabilir. Astrafobi gelişmemesi için, gök gürültüsünün olduğu zamanlarda çocukları farklı aktivitelere yönlendirerek, kafalarını dağıtmaları sağlanmalıdır.

Yetişkinlerde tedavi olarak korkunun üstüne gitmek, yani korkularla yüzleşmek bir tedavi biçimi olarak görülür. Gök gürültüsünü duyabileeceği, havanın aydınlanmasını görebileceği ve yağmurlardan korunabileceği balkonlar ve pencere kenarları bunun için biçilmiş kaftandır.