Her canlı neslini devam ettirmeyi amaçlar. Bu bağlamda üremesi, yani çoğalması gerekmektedir. Üreme, canlının soyunu devam ettirmek için kendisine benzeyen yeni bireyleri dünyaya getirmesine denmektedir. Üreme nedir? sorusunun en kısa cevabı budur.

>Üreme Çeşitleri
>>Eşeyli Üreme
>>>Eşeyli Üreme Çeşitleri
>>Eşeysiz Üreme
>>>Eşeysiz Üreme Çeşitleri
>>İnsanlarda Üreme
>>Eşeyli ve Eşeysiz Üremenin Farkları
>>Eşeyli ve Eşeysiz Üremenin Ortak Noktaları

Üreme için her canlının büyüyüp gelişmesi gerekmektedir. Bazı canlılar, daha kısa sürede gelişir, bazıları daha uzun zaman diliminde gelişir. Bu canlının yapısına ve türüne bağlıdır. Üreme ile her canlı kendisine benzer bireyler oluşturur ve soyunun devamını sağlar.

Üreme Çeşitleri

Üreme, çeşitleri bakımından temelde ikiye ayrılırlar. Bunlar;

• Eşeyli üreme
• Eşeysiz üreme

Eşeyli Üreme

Eşeyli üremede bilinmesi gerekenlerin başında gamet gelir. Gamet, üreme hücresi demektir. Canlının cinsiyetine göre farklılık göstermektedir. Genellikle, erkek üreme hücresi sperm olarak adlandırılır. Dişi üreme hücresi ise yumurta olarak bilinir.

Eşeylü üreme, mayoz bölünme ve döllenme olarak ikiye ayrılmaktadır. Bu üreme çeşidinde canlıların iki atası bulunmaktadır.

Eşeyli Üreme Çeşitleri

İzogami

Yeşil alglerde görülen bu üreme çeşidinde şekil ve büyüklükleri aynı iki gamet birleşir. Gametlerin ikisi de kamçılıdır.

Heterogami

Şekil ve büyüklükleri farklı iki gametin birleşimiyle gerçekleşeyen üreme çeşididir. Heterogami kendi içerisinde ikiye ayrılır, bunlar:

• Anizogami: Her ikisi de hareketli ve kamçılı olan gametlerin birleşimiyle gerçekleşir. Erkek üreme hücresi küçük, dişi üreme hücresi büyüktür.
• Oogami: Hareketsiz olan dişi üreme hücresiyle, hareketli olan erkek üreme hücresinin birleşimiyle gerçekleşen üreme çeşididir. İnsanlarda ve diğer omurgalı hayvanlarda Oogami görülür.

Konjugasyon

Tek hücreli canlılarda görülen üreme çeşididir. İki canlı arasında stoplazmik köprü kurularak gen aktarımı yapılır. Konjugasyonla üreme olayında mayoz bölünme veya döllenme görülmez. Fakat gen aktarımı sırasında genetik çeşitlilik sağlandığından, eşeyli üreme çeşidine girmektedir.

Hermafroditlik

Bazı bitki ve hayvanlarda dişi ve erkek organ aynı canlı üzerinde bulunur. Bu canlılara ersenik veya hermafrodit canlı denmektedir. Yassı solucan, tenya, sünger örnek verilebilir.

Partenogenez

Döllenmiş yumurtanın mitoz bölünme sonucunda erkek bireylerin oluşmasıdır. Örnek olarak bal arıları, çekirge ve kelebeklerin bazı türleri verilebilir.

Metagenez

Üreme sırasında eşeyli ve eşeysiz üremenin birbirini takip etmesine metagenez (Döl almaşı, döl değişimi) denir.

Eşeysiz Üreme

Yeterli miktarda büyüyen canlının, mitoz bölünmeyle yeni canlılar oluşturmasına eşeysiz üreme denmektedir. Gamet olmadığından döllenme de gerçekleşmez. Eşeysiz üreyen canlılarda, kalıtsal çeşitlilik sadece mutasyonla mümkündür. Canlı çeşitliliği bu üreme şeklinde gerçekleşmez. Değişen çevre şartları için, dayanıksız canlılar oluşur. Fakat eşeyli üremeye göre daha kısa aralıklarla daha çok canlı oluşur.

Eşeysiz Üreme Çeşitleri

Bölünme

Belirli bir büyüklüğe erişmiş hücrenin, enine veya boyuna bölünmesiyle gerçekleşen eşeysiz üreme çeşididir.

Tomurcuklanma

Bölünme olgunluğuna erişen canlının, çıkıntıyla yeni bir canlı oluşturmasıdır. Oluşan yeni canlı, ana canlıdan bağımsız veya onunla birlikte koloniler halinde yaşayabilir.

Sporlanma

Spor, üzerinde sağlam bir örtü bulunan özelleşmiş hücredir. Bu örtü, sıcak ve soğuk gibi olumsuz koşullara karşı sporların dayanıklı olmasını sağlar. Ortam şartlarının elverişli olması durumunda yeni bir canlı meydana gelir. Mantar çeşitlerinde, eğreti otunda, bazı tek hücreli canlılarda bu tip üreme görülmektedir.

Vejetatif Üreme

Bitkilerde görülen bu üreme çeşidinde, ana bitkinin gövde, dal, yaprak gibi organları döllenme olmaksızın gelişerek yeni bitkiyi oluştururlar. Vejetatif üremeyi, muz, çekirdeksiz üzüm, kavak, söğüt gibi bitkiler yapmaktadır.

Rejenerasyon(Yenilenme)

Omurgasızlarda mezoderm ve mezoglea tabakaları içerisinde embriyonik hücreler bulunmaktadır. Bu canlılardaki bir parçanın ayrılması sonucu, eksik kısımlar rejenerasyonla tamamlanabilmektedir. Örneğin kertenkelenin, kopan kuyruğunun yeniden oluşması, deniz yıldızının kopan bir kolunun tekrar oluşması verilebilir.

Rejenerasyon aslında bir üreme çeşidi değildir. Fakat oluşan yeni uzuv yeni bir canlıyı çağrıştırmaktadır. Bu yüzden üreme çeşitleri arasında yer alır.

Çelikle Çoğalma

Bazı bitki dalları koparılıp toprağa ekildiğinde, köklenerek yeni bir bitki oluşturabilir. Örneğin üzüm, kavak, çınar buna örnek verilebilir. Özellikle melez olan ve eşeyli üremeyen bitkiler bu şekilde üretilir. Örneğin; çekirdeksiz üzüm, washington portakal.

İnsanlarda Üreme

Erkek üreme organında bulunan testisler, mayoz bölünme yardımıyla milyonlarca sperm üretmektedir. Dişi üreme organında bulunan yumurtalıklarda, ayda bir kere mayoz bölünme yardımıyla yumurta oluşur. Yumurta hücresi de sperm hücresi de 23 kromozomdan oluşur. Yumurtalar spermler gibi hareketli değildir. Kamçısız ve hareketsizdir.

İnsanlarda çoğalma için de iç döllenme ve iç gelişme olayları gerçekleşir. Erkek üreme organındaki spermlerden genellikle bir tanesi, dişi üreme organındaki yumurta kanalında yumurtayla buluşur. Burada döllenme gerçekleşerek zigot oluşur. Zigot, döllenmiş yumurta anlamına gelmektedir. Zigot oluştuğu esnada, bölünerek çoğalmaya başlar. Morula, dut şeklindeki zigot topluluğuna denmektedir. Morula döl yatağına, yani rahime bağlanarak gelişir.

Yavru ile anne rahmi arasındaki bağlantı göbek bağı ve plasenta ile sağlanır. Bu bağ ile anne kanı ile yavru kanı arasında madde alışverişi yapılır. Embriyo 9 aylık gelişimi sonucu, anne rahminden dışarı çıkar. Doğum gerçekleştikten sonra göbek bağı koparılır. Anneden bağımsız yeni bir birey oluşmuş olur.

Eşeyli ve Eşeysiz Üremenin Farkları

• Eşeysiz üremenin temelini mitoz bölünme oluştururken, eşeyli üremede temelde miyoz bölünme görülür.
• Eşeysiz üremede erkek ya da dişi olarak farklı cins olma durumu söz konusu değildir. Eşeyli üremede farklı iki cinsiyetteki canlının birleşimi gereklidir.
• Eşeysiz üremede çeşitlilik yoktur. Sadece mutasyonla çeşitlilik sağlanabilmektedir. Eşeyli üremede ise oluşan gametlerin döllenerek oluşturdukları zigotlar, ebeveynlerden farklı genleri aldıkları için çeşitlilik oluşmaktadır.
• Eşeysiz üreme ile oluşan canlılarda gelişmiş özellikle mevcut değildir. Eşeyli üreme ile oluşan yeni canlılar, ortama ayak uydurabilecekleri genleri alarak, daha zorlu koşullarda yaşama şansına sahiptir.

Eşeyli ve Eşeysiz Üremenin Ortak Noktaları

• Yeni canlılar oluşur.
• Özelliklerin yeni nesle aktarılması sağlanır.
• Kalıtsal özelliklerin soyları boyunca korunabilmesi sağlanır.
• Her iki üreme şeklide popülasyonun devamı için gereklidir.